Vücudun direncini artırma ve serbest radikallerin olumsuz etkilerini tersine çevirme özellikleriyle önemli etkilere sahip olan fenolik maddeleri bu dosyamızda mercek altına aldık!
İstanbul Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi’nde yayınlanan Doğal Ürünlerin Fenolik İçeriği ve Antioksidan Özellikleri isimli araştırmada değinildiği üzere, yaşamda maruz kalınan çeşitli etkenler, vücutta serbest radikaller isimli zararlı maddelerin oluşmasına neden oluyor. Serbest radikallerin, insan vücudunda hastalık oluşumunda ve yaşlanma sürecinde büyük etkiye sahip olduğu biliniyor.
Vücut serbest radikaller ile antioksidan maddeler vasıtasıyla savaşıyor. Doğal birçok üründe antioksidan maddeler bulunuyor ancak özellikle bitkiler, antioksidan yönünden zengin özellikleriyle dikkat çekiyor. Bitkisel ürünler pek çok farklı antioksidan grubu barındırsa da flavonoidler bu maddeler arasında ön plana çıkıyor. Vücut için şaşırtıcı etkilere sahip olan flavonoidleri gelin şimdi çok daha yakından tanıyalım!
1. Fenolik Madde Nedir?
Fenolik madde meyve, sebze, tahıl ve çeşitli bitkisel gıdalarda doğal olarak bulunan birtakım bileşenleri ifade ediyor. Bu yapılar, çeşitli kimyasal bağlar oluşturarak fenolik bileşiklere de dönüşebiliyor. Fenolik bileşikler farklı özelliklerdeki fenolik maddelerin bir araya gelmesiyle oluşuyor. Fenolik maddeler bitkilerde çeşitli metabolik görevleri yerine getirmekten sorumlu yapılar olarak biliniyor. Fenolik bileşikler temelde flavanoidler ve flavanoid olmayanlar olarak iki gruba ayrılıyor.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığının yayınlamış olduğu bir çalışmada yer alan bilgilere göre fenolik bileşikler, beslenme fizyolojisi açısından olumlu etkileri nedeniyle "biyoflavonoid" olarak da isimlendiriliyor. Bu maddelerin insanlar açısından en önemli biyolojik özelliği ise antioksidatif etkileri olarak belirtiliyor. Nitekim fenolik maddelerin kardiyovasküler sistem vb. hayati fonksiyonların ideal işleyişlerini korumaya katkı sağlayabileceği paylaşılıyor.
2. Flavonoidler Nedir?
Gıda Mühendisi Doçent Doktor (Doç. Dr.) Gökçen YILDIZ ve Doç. Dr. Gülçin YILDIZ tarafından hazırlanan Antioksidanlar ve Fenolik Maddeler isimli kitapta yer alan bilgilere göre flavonoidler, vücut fonksiyonları için önem arz eden antioksidan maddeler arasında yer alıyor. Flavonoidlerin temel kaynakları meyve ve sebzeler olmakla birlikte bu maddeler kahve çekirdeği, yeşil çay, baharat ve soya ürünleri gibi gıdalarda da bulunabiliyor.
Günlük bir fincan yeşil çay tüketmek ve yemeklerde baharat kullanımını artırmak günlük aldığınız flavoid miktarını artırmanın iyi bir yolu olabilir. Örneğin; yemeklerinize Wefood organik baharat çeşitlerini ilave ederek hem lezzetlerini hem de içerdikleri flavoid miktarını artırabilirsiniz.
3. En Çok Fenolik Bileşik ve Flavonoid Nelerde Bulunur?
Fenoller ve fenolik bileşikler her bitkide mevcut. Bu maddeler bitkinin kök ve gövde gibi farklı kısımlarında bulunabiliyor. Kocatepe Tıp Dergisi’nde yayınlanan çalışmaya göre fenolik bileşik düzeyi bitkilerin genetik faktörleri ve çevre koşullarına bağlı olarak değişim gösterebiliyor. Bu durum, organik beslenmenin önemini daha da ortaya çıkarıyor.
Editörün Notu: “Organik Beslenme Nedir?” isimli yazımızda organik besin seçiminin önemiyle ilgili daha ayrıntılı bilgiler bulabilirsiniz.
4. En çok Fenol İçeren Besinler Nelerdir?
Flavonoidler bitkisel çayların, meyve ve sebzelerin doğal yapılarında bulunan polifenolik antioksidanlar. Kocatepe Tıp Dergisi’nde yayınlanan Flavonoidler isimli çalışmaya göre flavonoidlerin sayısı 4 bini buluyor. Flavonoidler yönünden zengin gıdalar ise şunlar:
- Çay
- Elma
- Soğan
- Baklagiller
- Domates
Normal bir bireyin ortalama bir günde bir gram flavonoid aldığı düşünülüyor. Fenolik Bileşik İçeren Bitkisel Antioksidanlar isimli bir başka çalışmada ise aşağıdaki gıdaların fenolik bileşikler yönünden zengin olduğuna değiniliyor:
- Yeşil çay
- Isırgan otu
- Aloe vera
- Kekik
- Nane
- Dağ çayı
- Sarı kantaron
- Biberiye
Aynı çalışmada bol miktarda fenol içeren besinlerin ayrıca farklı antioksidan türleri açısından da önemli bir kaynak olduğuna değiniliyor.
5. Fenolik Bileşik ve Flavonoidlerin Faydaları Nelerdir?
Fenolik bileşiklerin ve flavonoidlerin vücut için birçok etkisi bulunabiliyor. “Antioksidanlar ve Fenolik Maddeler” isimli kitapta fenolik maddelerin ve bileşiklerin antidiyabetik, antioksidatif, antiülserojen, antienflamatuar, antialerjik, antimikrobiyal, antiviral, antipatojenik ve antitrombotik etkileri olduğuna değiniliyor.
Aynı basılı kaynakta flavonoidlerin faydaları arasında güçlü antioksidan özellikleri de sayılıyor. Bu sayede flavonoidlerin hücrelerdeki oksijen hasarını önlemede etkili olduğu düşünülüyor. Ayrıca flavonoidlerin serbest radikallerin vücut üzerindeki yaşlandırıcı etkilerini azaltmaya yardımcı olduğunu düşündüren araştırma sonuçları da bulunuyor.
Sorumluluk reddi beyanı: Bu içerik tıbbi tavsiye veya beslenme önerisi amacıyla sunulmamış olup sadece bilimsel kaynaklar doğrultusunda bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Fenolik madde ve flavonoid zengini besinler, kişisel karara göre herhangi bir rahatsızlığın tedavisi için tüketilmemelidir. Önleyici veya hedefe yönelik beslenme programınıza herhangi bir besini dahil etmeden önce mutlaka hekiminize danışmalısınız.
Kaynaklar:
Turgay Kolaç, Perihan Gürbüz, Gülsüm Yetiş, “Doğal Ürünlerin Fenolik İçeriği ve Antioksidan Özellikleri”, İ.Ü. Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 2017, Cilt 5, Sayı 1
Doç. Dr. Gökçen Yıldız, Doç. Dr. Gülçin Yıldız, “Antioksidanlar ve Fenolik Maddeler”, 2022, ISBN: 978-625-8246-78-0
Ahmet Kahraman , Mustafa Serterser, Tillay Köken, “Flavonoidler”, Kocatepe Tıp Dergisi, 2002, (çevrim içi)
Ahmet Deveci, gökhan Nur, M. Ali Kırpık, Ahmet Harmankaya, Yağmur Yıldız, “Fenolik Bileşik İçeren Bitkisel Antioksidanlar”, Kafkas Üniversitesi Fen Bil. Enst. Derg, 2016, (çevrim içi)